جنگ آب

فاطمه خورشیدی نیا _امروزه جهان صنعتی و کشورهای درحال توسعه؛ به طرز سرسام آوری، به دنبال تولید برق و به دست آوردن انرژی ارزان قیمت به منظور گسترش فعالیت های تکنولوژیک و تسلّط بر منابع و سرمایه های مختلف در جای جای گیتی هستند. دسترسی به انرژی های نو؛ نیازمند هزینه های سرسام آور و فراتر از تصوّر است و انرژی های فسیلی نیز؛ همچون یک شمشیر دولبه عمل می کند، از سویی ممکن است در کوتاه مدّت تاحدودی به برنامه های توسعه ای و زیرساختی، کمک کند، امّا از سوی دیگر؛ به طور مستقیم و غیر مستقیم، زیان های غیر قابل جبرانی به محیط زیست وارد کند. نیروگاه های حرارتی و برق آبی؛ صنایع پتروشیمی، ژنراتورهای دیزلی و گازوئیلی، حفر چاه های آرتیزین، کاشت برخی بذور مربوط به نهاده های دامی مانند ذرّت و کلزا، صنایع فولاد و سایر صنایع مشابه؛ هم، به آب فراوان نیاز دارند و هم، آلودگی ایجاد می کنند. به عنوان مثال در صنعت پتروشیمی؛ مصارف آب در بخش های سه گانه ی برج های خنک کننده، تولید بخار و مصارف عمومی، زیاد است و برای کشور ما که با بحران خشکسالی و تنش آبی مواجه هستیم، مقرون به صرفه نیست. از طرفی صنایع پایین دستی پترولیوم، چنین تولیداتی را طبیعی جلوه می دهد.
آن چه که در کشور ما سال هاست در حال وقوع است و کسی به آن، توجّه نمی کند، بحثی فرعی به نام اصلاح الگوی مصرف نیست، هرچند این مساله نیز در جای خود، قابل تامل و بررسی است، اما مساله ی ریشه ای و اصلی در این میان؛ یک نظام مافیایی تولید است که بدون توجّه به کدهای اقتصادی، مدیریت علمی فرایندهای تولیدی و نیازهای آنی و آتی؛ ثروت ها و منابع ملّت را درپای سوء استفاده ها، رانت خواری ها و زیاده طلبی ها، قربانی می کند تا منافع باندی و گروهی عدّه ای را تامین کند.
از دیرباز؛ اندیشمندان؛ هم در باره ی خطرات فزاینده روند رشد گازهای گلخانه ای و هم در خصوص بحران آب که نهایتا منجر به یک جنگ فراگیر منطقه ای و حتی بین المللی می شود، کرارا” هشدار داده اند، مع الاسف هیچ گاه کشورهای قدرت مند اقتصادی و صنعتی، گوش شنوایی نداشته و سایر ممالک نیز به فراخور میزان توسعه منابع انسانی خود؛ کماکان از روش های سنّتی برای تامین نیازهای خود، استفاده می کنند و در توسعه ی زیرساخت های صنعتی هنوز از انرژی های فسیلی بهره می گیرند که منشاء آلودگی های بسیاری است. البته بایستی اذعان داشت که سهم آلودگی فعالیت های صنعتی آمریکا و اتحادیه اروپا؛ به ویژه کشورهای صنعتی آن؛ مثل آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا؛ در نابودی محیط زیست و انتشار گازهای گلخانه ای، بسیار بیش تر از سایر کشورهای جهان است. گازهای گلخانه ای مستقیما در وقوع خشکسالی های ممتد، گرم شدن کره ی زمین، آب شدن توده های بسیار عظیم یخ در قطب جنوب، بروز سیلاب های بزرگ و خطرناک، پدیده ی ریز گردها، توفان های شدید، سونامی های بنیان کن، سوراخ شدن لایه ی اُزُن، تغییرات اقلیمی و جوّی و موارد دیگر، موثّر است.
دی اکسید کربن، منواکسید کربن، دی نیتروژن اکسید ( گاز خنده )، متان، بخار آب و ازت؛ مجموعه ی گازهای گلخانه ای را تشکیل می دهند. ایجاد فضای گلخانه ای در اطراف زمین؛ موجب گرم تر شدن زمین، خارج از استانداردهای موجود است و همین مساله؛ بحران بزرگی به نام خشکسالی های ادامه دار را به وجود آورده است.
هیئت بین الدولی؛ تغییرات آب و هوایی ( ipcc ) که مرجعی معتبر در زمینه ی تغییرات آب و هوایی و تاثیرات گرمایش جهانی است، در گزارشی ” بیش تر افزایش دمایی که از اواسط قرن بیستم در کره ی زمین مشاهده شده، مربوط به گازهای گلخانه ای است که انسان ها تولید کرده اند. ”
افزایش گازهای گلخانه ای باعث ایجاد اختلال در چرخه ی هیدرولوژیکی در مناطق مختلف شده و خشکسالی های طولانی و زیانبار و سیلاب های غیر منتظره و خطرناک را به وجود می آورد. منابع انتشار گازهای گلخانه ای متفاوت است. عمدتا” گازهای گلخانه ای متصاعد شده از دودکش کارخانه ها و مراکز صنعتی، گازهای خروجی از اگزوز وسایل نقلیه، مراکز دفن زباله، مراکز تصفیه ی فاضلاب، زمین های کشاورزی و دامداری ها؛ از منابع تولید گازهای گلخانه ای هستند.
پیمان ها و پروتکل های آب و هوایی؛ مانند توافق نامه یا پیمان آب و هوایی پاریس، پیمان آب و هوایی توکیو، پیمان و توافق بین آمریکا و چین در باره ی تغییرات آب و هوایی و لزوم کاهش گازهای گلخانه ای به عنوان بزرگ ترین کشورهای تولید کننده ی گازهای گلخانه ای و… نیز، تاکنون هیچ یک نتوانسته اند آن گونه که باید در کنترل یا کاهش گازهای گلخانه ای موثر باشند.
در کشور ما نیز به عنوان یک کشور درحال توسعه؛ موضوع خشکسالی، مهم ترین نگرانی و دغدغه مردم به شمار می رود. امنیت غذایی، تاثیر فراوان آب بر چرخه ی صنعتی، تولید انرژی برق، بخش کشاورزی و مصارف عمومی، از جمله موارد قابل بحث و فحص در این خصوص است. واقعیت آن است که مدیریت منابع آب در ایران، توانایی درک صحیح بحران آب و تبعات پیش روی آن را ندارد و شدیدا نیازمند بازنگری در کنترل منابع آب، آبخیز داری، آبخوان داری، زهکشی ها و کانال کشی ها، تغییر نگرش در سد سازی، فرهنگ سازی در مصرف بهینه ی آب، جامع نگری در پذیرش بحران آب، به عنوان یک بحران جهانی و پذیرش راه کارهای تخصصی و درعین حال فراگیر و عمومی است.