شهریار خواجه صالحانی : سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تربیت اخلاق محور / گزاره ای حیاتی در سند تحول که اجرا نشده، در ترمیم حذف شد !
وزارت آموزش و پرورش مهمترین نهاد تعلیم و تربیت رسمی عمومی، متولی فرآیند تعلیم و تربیت در
همه ساحتهای تعلیم و تربیت، قوامبخش فرهنگ عمومی و تعالیبخش جامعه اسالمی بر اساس نظام معیار
اسالمی، با مشارکت خانواده، نهادها و سازمانهای دولتی و غیردولتی است. این نهاد مأموریت دارد با تأکید بر
شایستگیهای پایه، زمینه دستیابی دانشآموزان در سنین الزمالتعلیم طی 12 پایه تحصیلی )چهار دوره تحصیلی
سه ساله( به مراتبی از حیات طیبه در ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و جهانی را به صورت نظاممند، همگانی،
عادالنه و الزامی در ساختاری کارآمد و اثربخش فراهم سازد. انجام این مهم نقش زیرساختی در نظام تعلیم و
تربیت رسمی عمومی خواهد داشت )سند تحول بیانیه ماموریتها(. این مطلب دربیانیه مأموریت سندتحول بنیادین
آموزش و پرورش مورد تأکید و تصریح قرار گرفته است.
در بند 4 گزارههای ارزشی مندرج در بیانیه ارزشها چنین آمده است: فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحتها
شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی،
تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفهای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر
نظام معیار اسالمی )مبانی و ارزشهای برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین )علیهم السالم( و عقل(
که تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی در آن محوریت دارد )سند تحول بیانیه ارزشها(.
از جاای جاای مباانی نظاری نظاام تعلایم و تربیات کاه تماامی اساناد تحاولی از آن نشاأت گرفتاه اناد و جازوه
مشااهور باه ساند تحااول هاام از هماین کتاا ، بااه خصاول فصال ساوم آن اسااتخراج شااده اسات، میتااوان
فهمیاد مهمتارین هادو و غایات اصالی ساند تحاول تربیات دانشآماوز آراساته باه مراتبای از حیاات طیباه و
به عبارت سادهترتربیت تمام ساحتی میباشد.
کلمه “ساحت” در زبان عربی به معنای میدان و صحنه و در زبان فارسی به معنای محوطه، عرصه، حیاط خانه و
میدان به کار برده شده است، در تعلیم و تربیت، ساحت به حوزه و محدودهای از فعالیتهای تعلیم و تربیت گفته
میشود که ناظر به پرورش بخشی از استعدادها و بینشها، مهارتها و تواناییهای مشترک باشد )داودی و
کارآمد، :1400 152(، مشروط بر آنکه اوالً این حوزهها در عرض یکدیگر باشند و ثانیاً برای انسان، از آن جهت
که انسان است، در نظر گرفته شده باشند )نوروزینژاد و طباطبایی، :1399 56(.
به طور کلی مقصود از “ساحت” در حوزه تعلیم و تربیت، محدوده و دامنهی خاصی است که مجموعهای از
رفتارها و فعالیتهای تعلیم و تربیت در آن حوزه و دامنه قرار میگیرد. انسان موجودی دارای ابعاد و ساحتهای
مختلف است، از بینشها، گرایشها و تواناییهای مختلف برخوردار است و با دیگر موجودات جهان ارتباط
غایی دارد و از آنها تأثیر میپذیرد وبر آنها تأثیر میگذارد.
هنگامیکه از تعلیم و تربیت سخن میگوییم، در واقع از نوعی از قابلیتها و ظرفیتهایی سخن میگوییم که در
ابعاد مختلف روح و بدن انسان قرار دارند و انسان برای رسیدن به کمال مطلو خود نیازمند آن است که با یاری
دیگران آنها را به فعلیت برساند یا آنها را تصحیح، تعدیل، تقویت و هدایت کند. بنابراین تعلیم و تربیت دارای
حوزههای مختلفی است، حوزههایی که در آن نیازهای مشترک همعرض انسانها قرار گرفته است اصطالح
“ساحتهای تربیتی” به کار گرفته میشود. طبقهبندی ساحتهای مورد قبول در مطالعات آموزشی و پرورشی 11
مورد میباشد: تربیت دینی، تربیت اخالقی، تربیت اقتصادی، تربیت جنسی، تربیت شناختی، تربیت عاطفی، تربیت
اجتماعی، تربیت بدنی )جسمانی(، تربیت زیبا شناختی، تربیت سیاسی، تربیت شغلی )حرفهای( .
ابعاد یا ساحتهای تربیتی از نگاه استاد مطهری نیز بر شش عرصه استوار است:
پرورش علمی و فکری
پرورش عاطفی و اخالقی
پرورش ذوقی و هنری
پرورش فنی و صنعتی
پرورش عبادی و پرستشی
پرورش اجتماعی و تعاونی
در بخشهای مختلف مبانی نظری تعلیم و تربیت و اسناد تحولی بعد از آن موضوع تربیت جامع ومتوازن براساس
ساحتهای ششگانه تربیت مورد تأکید قرار گرفته است. ساحتهای ششگانه در سند تحول بنیادین آموزش و
پرورش عبارت هستند از )مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزشوپرورش(:
تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی
تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی
تعلیم و تربیت زیستی و بدنی
تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری
تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفهای
تعلیم و تربیت علمی و فناورانه
عناوین مذکور هرگونه مورد بررسی قرار گیرد با طبقه بندی11 گانه ساحت های مورد قبول در مطالعات آموزشی
و پرورشی بیگانه نیست، اینکه تدوینکنندگان مبانی نظری چگونه تربیت زیستی را در کنار تربیت بدنی و تربیت
علمی را در کنار تربیت فناورانه قرار دادهاند از حوصله این مقال خارج است و بهتر است خود تبیین نمایند. تنها
چیزی که می شود فهمید اینست که میخواستهاند تعداد باال نرود و به عدد کوچکتری برسند و قص علی هذا…
اما بحث اصلی این گفتار به بند 4 گزارههای ارزشی مندرج در بیانیه ارزشها اشاره دارد و اهمیت نهان و آشکار
تأکید نهفته در آن است که متأسفانه مغفول مانده و حلقه مفقوده عدم اثربخشی نگاههای موجود به تربیت
تمامساحتی است، در نگاه فعلی غالباً هر ساحت، یک جزیره مستقل به شمار آمده و هرکس کار خود انجام
میدهد.
یک بار دیگر و این بار عمیق تر بخوانیم: فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحتها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی،
عبادی و اخالقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و
هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفهای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر نظام معیار اسالمی )مبانی و
ارزشهای برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین )علیهم السالم( و عقل( که تعلیم و تربیت اعتقادی،
عبادی و اخالقی در آن محوریت دارد.
تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی در آن محوریت دارد، تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی در آن
محوریت دارد، شش بار هم تکرار شود می ارزد. از این نگاه سند تحول قائل به یک ساحت است و 5 ساحت
دیگر در صورت تأسی درست و ممزوج و مخلوطشدن با این ساحت هویت می یابند که اتفاقاً کامال منطقی و
درست است چون سندتحول برای ساحتها بر تربیت منطبق بر نظام معیار اسالمی )مبانی و ارزشهای برگرفته از
قرآن کریم، سنت حضرات معصومین )علیهم السالم( و عقل( تأکید دارد.
حال اگر با این نگاه 5 ساحت دیگر را با محوریت تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخالقی مورد بررسی قرار
داده شود، نتایج بهتری بدست می آید.
وقتی سخن از تربیت اجتماعی به میان میآید تالش بر افزایش سرمایههای اجتماعی در سطح کشورو در تربیت
سیاسی تقویت بصیرت سیاسی در دانشآموزان باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد، آموزههای ارزشمندی چون
صله رحم، تقویت دو ستیها و م سئولیتپذیری که اتفاقاً در این زمانه خیلی کم رنگ و بی رمق شده ا ست باید
بیشااتر مورد توجه قرار گیرد. بصاایرت یک واژه قرآنی و روایی اساات، به معنای فهم درساات و توانایی تحلیل
واقعیتهای جامعه که نقش مهمیدر حراست از جامعه اسالمیدارد. اگر افراد یک جامعه اسالمیبصیرت کافی
ندا شته با شند به آ سانی فریب توطئههای د شمنان را خواهند خورد و جوهر گرانبهای وجود خود را با ا شیای کم
ارزش معامله خواهند کرد.
تربیت بدنی در ساند تحول، تخصااص محور نیسات و اگر باشااد هم معقول نیسات چرا که آموزش و پرورش با
محدودیت های منابع در ابعاد مختلف، نمی تواند به موضوع ورزش تخصصی دانشآموزان در رشتههای مختلف
بپردازد و چه بسا خیلی از دانشآموزان، اسامی خیلی از رشتههای ورزشی را هم ندانند چه رسد که در آن رشته
آموزش ببینند. در تربیت بدنی اخالق محور تقویت روحیه پهلوانی، گذشات و ایرار، رقابتها را به رفاقت تبدیل
میکند، تختی اگر در زبانها ماند اصاااال ارتباطی به تعداد مدال های او ندارد، ابراهیم جوادی 5 مدال طالی
جهانی در رشته کشتی دارد اما نامش در کجای این کشور شنیده می شود؟ اگر هم نامی آورده می شودپیشوند
پهلوان و جهان پهلوان را به یدک نمی کشاااد، اما غالمرضاااا تختی چون در کنار مردم بود و به عبارتی چهره
مردمی داشات همواره مورد احترام و توجه جامعه بوده و هسات . از این دسات میشاود به پوریا ولی هم اشااره
کرد که در فضاای خالی از رساانهزمانه خویش، فقط به دلیل غلبه بر نفس در یک مبارزه معروو نام خود را در
تاریخ ایران ثبت کرد.
اگر به تربیت بدنی مورد تأکید سند تحول توجه شود بصیرت سیاسی دانشآموزان هم تقویت می شود و دیگر
سؤال تأسفبار چرا با ورزشکاران رژیم صهیونیستی مبارزه نمی کنیم ؟؟ بر زبان دانشآموز ما جاری نمیشود.
دیگر ورز شکار ما به سرود ملی ک شورمان بی تفاوت نی ست و مانند همه ورز شکاران جهان به سرود ملی خود
تعصب خواهد داشت و پرچم ایران سنبل افتخار و سند اعتزاز خواهد شد.
وقتی به تربیت هنری اخالق محور می رسایم تابلوهای معروو اساتاد فرشا یان بهترین ساند در پیش رو اسات،
شاید بتوان گفت معرووترین تابلویی که فر ش یان را با آن میشنا سند، تابلوی »ع صر عا شورا« ا ست. این تابلو
معرووترین تابلویی است که در رابطه با واقعه عاشورا به تصویر کشیده شده است. موضوع این تابلو بازگشت
اسب بیسوار امام حسین )ع( به سوی خیمهگاه در عصر عاشوراست.
به اعتقاد بساایاری از کارشااناسااان هنری عناصاار این تابلو به حدی ماهرانه و در ارتباط نزدیک با یکدیگر قرار
گرفتهاند که از آن اثری زیبا و تاثیرگذار سااااختهاند. اساااتفاده از رنگهای تیره در کنار حالت زنان و دخترکان
عزادار و اسااب امامحسااین )ع( تصااویری را ساااخته که حزن و اندوه واقعه را به خوبی به مخاطب القا میکند.
فر ش یان دربارهی این تابلو گفته ا ست ازمیان آثارم تابلوی »ع صر عا شورا« را ب سیار دو ست دارم و این به دلیل
دلب ستگیام به ح ضرت اباعبداهلل الح سین )ع( و واقعه روز عا شورا ست که همی شه مرا تحت تأثیر قرار داده ا ست.
اگر بخواهم آن را بار دیگر نیز به ت صویر بک شم به همین شکل آن را خواهم ک شید. تابلوی ع صر عا شورا سفیر
کربال شد و انسان های زیادی از ادیان مختلف دوستدار والیت، زائر کربال و اربعینی شدهاند.
تربیت اقتصادی و حرفهای با محوریت اخالق، حلقه گمشده امروز جامعه است و عدم توجه به آن آثار زیانباری
در سطح جامعه دا شته و سبب ب سیاری از م شکالت در زندگی مردم شده ا ست. جامعه در مشاغل مختلف به
نیروی انسااانی ماهر و قابل اعتماد نیاز دارد وقتی سااخن از شااغل می شااود باید به عناوینی چون نانوایی، راننده
تاکساای، ترهباری، آرایشااگرو هزاران عناوین از این دساات که اتقاقاً مردم خیلی هم با آنها ارتباط دارند توجه
شاود، قرار نیسات همه دانشآموزان دکتر و مهندس شاوند، یک پزشاک فقط در دوره عمومی 6 ساال آموزش
عمومی و تخصااصاای میبیند و در نهایت هم سااوگند یاد میکند در شااغل خویش همواره حدود الهی و احکام
مقدس دینی را محترم شامارد، از تضاییع حقوق بیماران بپرهیزد و ساالمت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال
نفساااانی خود مقدم بدارد. در معاینه و معالجه حریم عفاو را رعایت کند و… چرا برای یک راننده تاکسااای
هیچگونه چارچوبی نباید باشد؟؟؟
ک سب حالل، پرهیز از ا سراو، التزام به اخالق حرفهای، پرهیز از بیکاری، مراعات قوانین ک سب وکار و احکام
معامالت در کجای آموزشهای ما جای گرفته ا ست؟ اگر مخلوط شیر با آ غش در معامله ا ست، ا ستفاده از
اج ناس بیکیف یت به دور از چشااام خر یدار، پن هاننمودن میوههای بیکیف یت در جع بههای میوه ، احت کار،
کمفروشی و ناراستیهایی از این دست به چه معناست؟
خدا رحمت کند شاااهید جوانمرد قصاااا را که وقتی میفهمید کسااای وضاااع مالی خوبی ندارد پول کمتری
میگرفت و گوشات بیشاتری تحویل میداد، آن پیرمرد که از قصاابی دیگری گوشات خریده بود وقتی پرساید
چطور گوشتی است یک قطعه گوشت خو اضافه کرد و گفت حاال خو شد و…
نقل است که شهید رجایی از میوه فروشی کوچکی سمت میدان شهدای تهران از پیرمردی میوه میخرید، اتفاقاً
میوههای شکسته و پالسیده را هم انتخا میکرد. وقتی راننده اش علت را پرسید میگفت این پیرمرد خرج سه
خانواده را بر عهده دارد با این کار میخواهم کمتر آسیب مالی ببیند.
اگر تربیت علمی و فناورانه از اخالق تهی شود، زیرمیزی ، ر شوه، هک،ورود غیر قانونی به حریم خ صو صی و
شخ صی افراد و م سائلی از این د ست آفت جامعه خواهد شد که با پی شرفتهای علمی روز ضرورت توجه به
اخالق با تأکید بر اخالق الهی و اسالمی بیش از پیش عیان خواهد شد. از این حیث نام دکتر محمد قریب با همه
برجستگیهای علمی و همتایانش، چون شخصیتی بسیار مردم دار و انسان دوست داشت و حق ویزیت او بسیار
اندک بود، به کارش عشق میورزید و تنها بهبودی حال مردم و نجات جان آنها برایش مهم بود، از بین پزشکان
قبل از انقال در ذهن ما ایرانیان به نیکی نقش بسته است.
شنیده میشود در ویرایش پیشنهادی ترمیم سند تحول که در حال حاضر در شورای عالی آموزش و پرورش در
حال نهاییشدن میباشد این گزاره مهم به کلی حذو و صرفاً به عناوین شش ساحت اکتفا شده است که دلیل
آن عمداً یا سااهوا،ً خسااارتبار خواهد بود. سااند تحول آموزش و پرورش فقط باید بر ساااحت و غایت تعلیم و
تربیت اخالقی – عبادی و اعتقادی استوار گردد و هر آن ه غیر آن میبایست زیر این چتر مهم قرار گیرد.
انتظار اینست متولیان امر و دلسوزان واقعی نظام تعلیم و تربیت در این خصول بیشتر تأمل کنند و مراقب عواقب
حذو بند 4 گزارههای ارزشی سند تحول باشند.
در همین را ستا بازتعریف محتوای آموز شی معلمان و برنامه در سی با رویکرد گزاره مذکور اجتنا ناپذیرا ست.
روش تدریس اثرگذار آن هم الگوی برگرفته از قرآن کریم میبا شد که با معرفی الگوی زندگی شخ صیتهای
مختلف و انبیاء الهی در روشن نمودن حق و باطل و مسیر درست و نادرست، همواره راهنمای صادق و راهگشا
برای بشااریت بوده اساات. هر چند که در دوره فعلی نیز الگوهای روشاانی در زندگی علما و بزرگان دین و نیز
شهدای گرانقدر وجود دارد که بازگویی آن می تواند مسیر رسیدن به تربیت تمام ساحتی را هموار کند.
نگارنده توفیق انتشاار دو جلد کتا با عنوان تربیت صاالحان که در آن خاطراتی از این الگوها گردآوری شاده
است را داشته که به زودی در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت.
